Op 1 december 2017 was ik in Kampen aanwezig bij de promotie van dr. Jan-Henk Soepenberg. Hij promoveerde die dag met het proefschrift ‘Op ongebaande wegen’ – een studie over ‘De Afscheiding in Amsterdam (1835) als landelijke proeftuin voor vrije kerken’. Tijdens de plechtigheid stelden verschillende opponenten kritische vragen aan de promovendus. Daarin kwam onder meer het beeld naar voren, dat ‘hervormden’ en ‘afgescheidenen’  elkaar soms behoorlijk wisten uit te schelden.

Dat herinnerde mij aan twee brochures uit 1834 waarin in het Gronings gereageerd wordt op de Afscheiding in Ulrum die in dat jaar plaats vond onder leiding van Hendrik de Cock. Ik heb die brochures ergens eind jaren ’80 / begin jaren ’90 in het archief van de ‘andere’ Theologische Universiteit aan de Oudestraat gevonden en laten kopiëren. Het is misschien wel aardig om te vertellen hoe dat ging. Ik zat wat te bladeren in de brochure ‘De dogmatische beteekenis der “Afscheiding” ook voor onzen tijd’ van dr. K. Schilder, een ‘uitgave van J.H. Kok N.V. te Kampen in het eeuwjaar der Afscheiding 1834’. Daarin wees Schilder erop, dat er in de tijd van de Afscheiding tientallen brochures verschenen zijn van voorstanders, tegenstanders en buitenstaanders zijn verschenen (blz. 20). Meer dan dertig ervan noemt Schilder dan met vindplaats in noot 98 (van blz. 52 t/m blz. 57!). Toen ik daar eens wat in zat te struinen, zag ik opeens, dat Schilder niet alleen een Groningse brochure noemde, maar van deze “Grunneger Roeker” zelfs bijna één hele pagina aanhaalde. Blijkbaar vond de grote K.S. het bijzonder komisch dat de kerkstrijd rond de Afscheiding zelfs in het Groningse dialekt werd uitgevochten! Mijn interesse was direkt gewekt, dus ik heb eerst tevergeefs in de vrijgemaakte bibliotheek aan de Broederweg en daarna met sukses in de synodale bibliotheek aan de Oudestraat deze brochure opgeduikeld. Maar dat was nog niet alles! Die “Grunneger Roeker” zat in een samengevat bundeltje met nóg twee Groningse brochures uit 1834. De eerste heette “IJn gesprek tusschen Pijteroom Oetverkoren en Paul, op ijne avond verziete, over het riek der waarhaid. (op riem.) deur Paul zölf beschreven.” En daarna volgde nog “Jaapks Raize naa domenei Kok. Op ein einvaudige wize deur hom zölf beschreven. (op riim).”
De ‘Grunneger Roeker’ is het kortst (8 pagina’s), het meest recht voor z’n raap en bevat ook het beste Gronings. ‘Pijteroom Oetverkoren’ is behoorlijk langdradig (28 pagina’s) en gaat niet over de Afscheiding maar, zoals de titel al verraadt, over de uitverkiezing. ‘Jaapks Raize’ gaat wel weer over de ‘Cockse twisten’, maar is ook wat aan de lange kant (15 pagina’s). Benieuwd naar de inhoud van die twee vlugschriften? Hier komt de ‘Grunneger Roeker’. Binnenkort volgt ‘Jaapks Raize’.

De ondertitel van deze brochure (‘Ook al over de Kockerij op de Groote Hofstede van Peiter’) verwijst, zoals ook K. Schilder op blz. 55 zegt, naar Petrus Hofstede de Groot, in die tijd professor theologie in Groningen en naar Hendrik de Cock, die in het gedicht ook een paar keer ‘de Haan’ genoemd wordt.

Op de binnenkant van de titelpagina staat een stichtelijke, of beter gezegd, een wat spottende bijbeltekst, nl: Ick sal dreck op uwe aengesichten stroyen. MAL. II. 3b.

En daarna start de anonieme schrijver zijn vijf pagina’s lange betoog!

( 3 ) VERMANING AN DE LEERAARS VAN DE REGFERMEIRDE KERKE.

Leive mensken! “wat viktorie!” | Ropt de Duvel nou in glorie, | Nou er zoveel leipe kwanten | Met zoo veule DÖRDSE Santen | Striiden over ’t waar geloof, | Schreiven mensk en beisten doof.

Wat bedut dat tiren, razen? | ’t Strekt tot spot van spottersbazen: | Ook dat zeut Perfessers flaiten, | Nog te duur veur olle daiten. | ’t Hekelriim, dat teunt genoug, | Hou men spot in stad en loug.

( 4 ) Wil men kristen-vrijhaid preken; | Laat men dan as mannen spreken, | Rond en flink en zönder flaijen | Zönder boegen, vringen, draijen; | “Förmeleiren! weg d’er met! | ’t Bibelwoord! allein de Wet!”

Das het wark van brave luden. | Mou’k dat wiizen nog beduden? | Leeraars! Leeraars! laat jou raden; | Holt jou an de Bibelbladen! | En holt met het plooijen op! | Of getroost jou schop op schop.

( 5 ) GROOT MIRAKEL. |DOL SPEKTAKEL.

Tot veurdeil van de Zundagschoulen, | Kiik het volk bij heile boulen!

Holla! wönder boven wönder! | Sla de blixem veur de dönder! | Jonge! en maak mij wat roem baan! | Ans mou’k van benauwdhaid stikken, | En verdold in ’t ronde flikken: | PEITER krait, nou krit DE HAAN!

Ons Perfessertien gong denken | (Zolt ziin harsenties ook krenken?) | Veir gedachten achter ein. | Kanst ze op veirtig ziidties lezen. | Vast wordt nou DE HAAN genezen: | PEITER snidt hom van de stein.

I “Bist de grootste gek der gekken, | (Heurst mij? HAAN!) en al diin bekken | Teunt, dou kenst de Geist nog neit. \ “Altiid mouten wie jae vedder, | ’t Schaap neit slegs, maar ook ziin Hedder. | II Zweur hij ans; das nix,” zegt PEIT. | ( 6 ) “Eiden mag men soms wel breken. | III En heufst na diin eid neit preken, | Ast hom deest an Kerkeleer. | IV Maar zoo is bij ons nooit zworen; | Schoon daar as Sunt Martens toren | ’t Förmeleir stait, Dört ter eer.”

Zoo kan PEITER disserteiren! | En de schuld glad weg pergeiren, | Dei DE HAAN op Leeraars smeet. | BRAUWER en REDDINGIES zamen | Smaakt het preuvien, zeggen: “Amen.” | En DE HAAN, dei löst een sch..t.

( 7 ) EN PRATIEN OVER ‘T STOKKIEN. | Hest ’t heurt; neem dan en klokkien.

(DERK en EVERT staan te praten | ’t Schimpen keunen bai neit laten.)

EVERT.

Hest het boukien lezen? | Waarin wordt bewezen, | Dat en Predekant, | Het hij zok verkeken; | Driest ziin eid mag breken | Zunder schade of schand.

Waarin daarbeneven | Ook nog stait beschreven | ’t Förmeleir van DÖRT, | Dat al de olle Doomnijs | Teikenden, as Oom eis, | Na ’t examen vort:

Waarbij dat ze zweuren | Nooit gien taal te veuren | Tegen DÖRDREGS leer! | In dat zulfde boukien | Stait (knap ’t as en koukien, | Walgt dij ’t neit te zeer.)

Denk reis an! met wanten! | Dat de Predekanten | Nooit in onze Kerk | ( 8 ) Zok an leer verbönden, | Deur de mensk oetvönden! | Hou liikt dij dat? DERK!

DERK.

Wip de Vent in ’t kakhoes | Met ziin vrome bakhoes, | Dei het volk beschit. | Laat hom spottrend spartlen; | En schreivt hij: +”das martlen!” | Vraag: wat HAAN al lidt.

Wil hij ’t volk beschiiten; | Laat dan hom ook kriiten | Midden in de stront. | Ropt hij: ” ‘k wil ’t neit weer doun!” | Help dan, zunder zeer doun. | Zoo maakst ’t nix te bont.

Wist dij neit de Classis, | Dat dit krek van pas is? | Hol dij driest daar an: | ’t Bin jae vrome Heeren, | Dei ons zuver leeren, | Hou het mout en kan.

Mout zij suspendeiren, | Dei neit om wil keiren, | Wat hom waarhaid is; | Wel zol ’t dan bekiiven, | Datst en zwiin latst driiven | In ziin drek en pis?