‘Doe fiene kokse! ‘ riep een jongen van de andere school in Oldehove mij een keer toe op straat. Ik zal een jaar of zeven geweest zijn. Geen idee wat hij ermee bedoelde, maar wij van onze school riepen gewoon terug: “Openboaren hemmen segoaren ien oren en kont vol bloaren!’ Toen ik mijn vader vroeg waarom door de leerlingen van de andere school ‘fiene koksen’ genoemd werden (en ik met een paar anderen door eigen klasgenootjes soms  ‘artikeltje’ naar mijn hoofd geslingerd kreeg), legde hij met uit dat alle gereformeerden op het dorp zo genoemd werden omdat Hendrik de Cock in 1834 uit de Hervormde Kerk gezet was en daarmee de eerste gereformeerde dominee van de Afscheiding was (en hij vertelde me erbij dat ‘artikeltje’ nog gevoeliger lag in het dorp, omdat de Vrijmaking toen nog geen 30 jaar daarvoor plaatsgevonden had).

Ook in de tijd van de Afscheiding had je al voor- en tegenstanders van die ‘Cockse’ beweging. Uit die tijd stammen ook twee brochures die in het Gronings geschreven zijn. In die periode (1816-1851) verschenen de eerste liedjes, voordrachten en samenspraken in het Gronings. Ze hadden niet alleen een amuserende waarde, maar ook vaak een opbouwende functie, aldus het “Handboek Nedersaksische Taal- en Letterkunde” (2008, Van Gorcum), die daarbij expliciet vermeldt: “Dit laatste komt duidelijk naar voren in een aantal publicaties uit 1834, waar samenspraken in dialect gebruikt worden als pamflet in de strijd rondom de Afscheiding.” (blz. 340). De schrijver van En Grunneger Roeker heeft duidelijk sympathie voor de underdog in deze ‘Cockse’ twist en laat dat kort en krachtig in niet mis te verstane bewoordingen weten. In 1834 verscheen er nog een tweede brochure, nl. Jaapks Raize naa Domenei Kok. Twee keer zo lang als ‘En Grunneger Roeker’, minder ruig geschreven en met als duidelijke slotkonklusie dat wie niets van Hendrik de Cock heeft gehoord, ook niets gemist heeft. Wie in die tijd z’n Bijbel goed kende, had dit waarschijnlijk ook wel verwacht, want op de titelpagina van dit vlugschrift staat “Jak. 3 : 16, 17” – en daar staat, in de Staten-Vertaling van toen: Want waer nijdt ende twist-giericheyt is, aldaer is verwerringe, ende alle boosen handel. Maer de wijsheyt die van boven is, die is ten eersten suyver, daer na vreedsaem, bescheyden, geseggelick, vol van barmherticheyt ende van goede vruchten, niet partydelick oordeelende, ende ongeveynst. Daarna volgt een soort aanbeveling van een vriend van Jaap, waarna Jaap op rijm vertelt van zijn zondags uitstapje om dominee De Cock een te horen preken.

Jaapk, ik heb diin Raize lezen, | Mit genougen en vermaak. | Nee – neit raizen, ’t hoes te bliven | ‘k Leuf di goud – dus elk ziin zaak.

Elke goude Hedder weit toch, | Wat het best ziin kudde past; | En gait mit ’t verstand te rade, |In ziin huiden – dat stait vast.

Hei bi joe ein beste Doomnei; | O, wi hebben ook ein man, | Dei de Wet van onze Schepper| Klaar en duudliik maken kan.

Of hei leeraart in de kerk – | Of hei an het zeikbed stait: | Licht en troost vluit van ziin lippen, | En is graag tot hulp beraid.

“Mensken” – leert hei – “Zeit op Jezus – | Ook veur joe kwam hei op aard. | Volgt ziin leer – dan is joe, boven, | Hemelzalighaid bewaard.

Wekt vaak ’t vrömde lust tot raizen; | ’t Olde vrömde haagt mi neit. | Jaapk, ik dank di veur diin rimen – | ‘k Bin en bliiv joe deinaar   Peit

INLAIDING

In de week dan mout ik warken, | ’s Mörgens vroug en ’s avens laat, | Veur miin wiif en veur miin kinder: | Neimand vindt mi leeg bi straat.

Söndags gaa ik graag naa kerke; | Want onz’ Doomnei is ein man – | Dei, zoo wel an heile wizen: | As miin slag wat leeren kan.

‘k Hol heil veul van onze Leeraar; | Want hei geft gezonde kost; | En stait – ja, dat duur ik zeggen, | Trauw as Daviid op ziin post.

Nooit draigt hei, met Hel en Duvel;| Maar maakt ons ’t ook lang neit ligt. | “Laat het kwade en dou het goude | Mensken,” zegt hei,” da’s joen pligt.

Vake mout i ’t woord deurzuiken, | Doun zoo as ’t er schreven stait; | Immer ’t beste veurbeeld volgen, | Dan vindt joe de dood beraid.

Nooit zel ’t “Heere! Heere!” roupen, | Joe beraiden veur Gods Riik. | Leer en leven – les en wandel | Mout in alles ziin geliik.

Hou g’ ook raizen meugt deur ’t leven, | Of ’t joe veur of tegenga; | Bei het schaiden van de wereld, | Volgen joe joen warken naa.

Eng is ’t pad en naauw de poorte, | As i naa ’t geweiten leeft: | Maar vertrauw op uwe Vader, | Dei joe troost en bistand geeft.

Waant suk eimand uutverkoren, | Dei lopt op de breide baan; | En zel, deur de wide poorte, | Einmaal zeker binnen gaan.”

Doomnei ken allein ’t neit zeggen; | Maar hei dut net as hei leert. | Dit getuugt de heil gemeinte, | En elk, dei mit hom verkeert.

‘k Had ein tiidlang heuren praten | Van ein Kok dei spize maakt; | Dei, veur veule soort van monden, | Overheerliik lekker smaakt.

’t Was allein veur mi gein honger, | Waardeur ik nou wor verlaid, | Om eins naa dei Man te raizen; | Maar ook mit neischirighaid. 

Einmaal eis, dat onze Doomnei | Boeten ’t Dörp te preken had, | Zee miin scheerbaas mi: “Jaapk weis toe ‘t? | Kok preekt mörgen digt bi stad.”

RAIZE.

’t Plan was klaar – en, eer het haantje, | Söndags mörgens was ontwaakt, | En ons dörp nog lag te rusten; | Was ik al op raize raakt.

’t Mörgenlicht begon te dagen;| Dou ik ankwam in Zuudbrouk. | ‘k Luip regt oet, en kwam nog even | Mit de Zön, op Martenshouk.

Schoon ik maar alleine raisde, | Vol de weg mi heil neit lang, | Bi het dankleid van de vog’len | En heur mörgen Lofgezang.

‘k Huil de trekweg, dei mi laidde, | En mi brogte in de stad: Waar ik g’lukkig arriveirde, | Dou de klok net zeuven had.

‘k Had gein tiid om lang te plaistren: | ‘k Luip de Stad deur – Drapoort uut, | En kreeg daar – doch bi vergunning – | Plaas in ein gehuurde Schuut.

‘k Heurde al gaauw, dat al dei mensken | Raisden, mit het doul as ik: | Maar, mit al heur fine flaiten; | Was ik juust neit in miin schik.

‘k Heurde hier veul van Hel en Satan, | Net of ’t meer dan Kristus was. | ‘k Mos mi nier maar stille hollen, | Tegenspreken gaf gein pas.

’t Heil gezelschap was van meining, | Dat de Kok juust was de man, | Dei het beter, as al Doomneis | En Perfessers, zeggen kan.

Nooit zag ik nog zoo veul drökte. | ’t Was ein leven – ’t was ein wark – | Koetsen, Sezen, Korrewagens, | Net of ’t was Zuudlaarder mark.

Snik legde an – wi wassen over; | ’t Was ein beetje naa acht uur – | ‘k Sprong an wal, en had de plase, | Waar de kerk stond, in de kuur.

’t Heile Kerkhof was vol mensken. | ’t Vrömde, dat miin oog hiir zag, | Deed mi denken – ‘k mout het zeggen: | An de leste oordeilsdag.

‘k Docht, ik bin einmaal te Romen, | ‘k Mout de Paus nou ook ja zein. | Maar hou in de kerk te komen? | In mos ik er – kon ’t geschein.

‘k Drong er deur – ‘k stöt ’t volk op zide, | En kwam end’ling bi de deur; Zoo da’k in de kerk kon kiken – | ‘k Bleef er half in – en half veur.

’t Kerki was gepropt vol mensken – | ‘k Kon neit veur – of achteruut. | ‘k Most wel in de knipe bliven, | Tot dat Mester had geluud.

En dat luden mos nog duren, | Om en bi zoon drei keteir. | ’t Zol veur mi plezeir gaan heiten; | Maar het was mi gein plezeir.

End’ling heurde ik buten roupen: | “Mensken wiikt – de Doomnei komt!” | Nau an ’t wuilen; steuten, knoflen – | Wiil de toren klokke bromt. –

‘k Zag mi Doomnei nader dragen, | Op de scholders van de schaar, |En dou hei de deur passeirde. | Kwam ‘k een schrede vot, mit haar.

Al de gangen, banken, leunings | Hadden gein doem spaatsi meer – | Zölfs tot in de kerkeglazen – | Laggen heurders zuchtend neer.

Mester vong nu an mit lezen | Oet het hailig Bibelblad. | En dou kregen wi ein pruifje, | Waar ik heil gein smaak in had.

“Mis is ’t Jaapk,” zee ‘k tot mi zölven, | “Doe krigst ’t loopen neit betaald; | “Heurst dou wel van onze Doomnei, | “Dat hij ooit op and’ren smaalt?”

‘k Zöcht de heile preek te vatten, | Mit miin boeren klain verstand; | Maar, bi ’t wark van onze Leeraar, | Vond ‘k gein regel of verband. –

’t Woord, dat hier de tekst bevatte, | Heurde ik einmaal bi ons meer, | O, ’t was net as licht en duuster! | Dou kwamt juust op waarheid neer.

Bauwen was ’t en ommesmiten, | Einmaal? nee verschaiden keer. | ’t Nuimen van veul bibelplasen, | Daarmit gong de tiid er heer.

‘k Loerde, of ‘k Doomnei ook kon kiken, | Maar het volk ston tweiman hoog, | ‘k Zag de leuning, veur mi, boegen, | Zoo dat z’endling nedertoog.

‘k Zag dei arme mensken tuumlen; | Ja, het dee mi zeer in ’t hart – | Was ik zölf neit vastgenageld, | ‘k Had gedeild in piin en smart.

Waar is ’t – dat ik, deur dat breken, | Van dei bank, kreeg roem gezigt: | ‘k Mos wel bi mi zölf, getugen, | Dat ’t geluk an touval ligt. –

‘k Had nou vrei gezigt op Doomnei; | Maar nog wol ’t mi neit voldoun – | ‘k Wenste mi wel doezend malen, | Boeten deure mit fersoun.

‘k Keek de Doomnei liik in d’oogen – | En docht: duurst doe wolven an – | Doomnei! Doomnei! an ein wolfiin, | Doomnei, hast, doe dik diin man.

’t Heufd allein maar kon ‘k bewegen – | ‘k Zag dus even om mi tou; | Maar dou wor ik kant verlegen: | ‘k Wost neit meer te maken hou.

‘k Heurde stennen, schreiven, zuchten, | ’t Hart wor weik, bi zoon allarm, | ‘k Zuchtte mit het oog naa boven; | Dat suk onze God erbarm’!

‘k Mout ’t bekennen, ‘k wör haast bange, | ‘k Wos neit, wat er gaande was. | ‘k Was ook zoo van zins te schreiven; | Dou ’t mit Doomnei Amen was.

Was ’t mi neit tot hiertou smaakliik, | Wat de k o k had klaar gemaakt: | Ook ’t dissert – half gruin en röttig – | Ha’k nog nooit neit zoo min smaakt.

Graag ha’k, an het slöt, mit zöngen – | Maar de borst zat mi haast digt. | ‘k Huil mi stil – en ’t leste zingen, | Wör ook, boeten mi, verrigt.

’t Volk rees op, zoo veul ’t kon rizen, | En nou heurde ik bibeltaal: | Hail an onze Zaligmaker | Jezus Christus al te maal!

’t Sain tot oftogt was vernomen | Pas, of ’t volk ston ommekeird – | ’t Zet suk veurwaarts in beweging: | Nooit was ‘k zoo nog neit temteird,

Veur mi gaf het niks as koppen – | ‘k Docht mos starven op dit stond, | En neit eer als boeten ’t kerkhof, | Vuilde ik mit miin vouten grond.

‘k Docht, en zag bedaard in ’t ronde: | Wat het toch neischirighaid, | Sunt de tiid van mouder Eva, | Mennig mensken kind verlaid.

‘k Schol mi zölf uut veur ein dwaze, | Dei deur ziin neischirighaid; | Om van vrömd gebak te pruiven, | Tot zoon raize was verlaid.

‘k Wol nou graag ein beetje rusten; | Maar bina in ’t heile loug, | Was veur mi gein plasi open – | Neit in börgerhoes of kroug.

‘k Gong dus vort, na dat ‘k ein omzein, | Op deipskante zeten had; | Want ik had tot raisgezellen, | Heil veul mensken oet de stad.

‘k Heurde K o k nou rezenzeiren. | Veulen vonden ’t biister mooi – | Veulen vonden hom gein wachter | Bi ein goude schapenkooi.

Men wol ook miin oordeil weten, | Over Domenei ziin wark. | Nou kon ik neit langer zwigen, | ‘k Vuilde mi tot spreken stark.

“Volk!” zee’k – ‘k bid joe zeg mi eerst eis | Wat het Domenei gepreekt? | ‘k Wachtte ein beetje – nog ein omzein – | Allen zwigen – niemand spreekt,

’t Was gein wonder – wel zol roumen | Na ein feesteliik onthaal, | As ’t ein koeskas was van spizen, | Dei ons deinden tot het maal!

Bi de stad daar nam ik afschaid, | ‘k Wenste hail en beterschop; | Allen wensten mi goun raize, | En ik stapte allein fiks op

SLÖT.

’t Woord leert ons: er ziin veul woongen | In der braven Vaderland. – | Klain ken dan de schaar neit wezen, | Dei eins arft de zaalge stand.

Nee! gein leer van Dörds Sinode, | Vastgesteld veur eiw en jaar; | Zwaar belaan mit bloud en tranen, | Nee! Gods Woord blift eiwig waar.

Wat is anleg veur ontwikk’ling! | Wat is deugd – en pligtsgevoul! | Bint gein gaven van de Schepper! | En geft Hei ooit zönder doul?

’t Is ein leer van blinde haiden: | “God verdoumt en geft gena.” | Want, dan is de hoogste Leifde, | Wreider as Calligula.

Kristen! wee u, dei durft leeren | Anders as het woord van God – | I bin arger nog as tigers, \ En verdeint het zölfde lot.

Lasteraars, van uwe Schepper! | I verdraijen ’t leifde woord | En hebt mit joen snoode leugens, | Mensken hail en rust verstoord.

As ik neit zaai in de Lenten; | Ligt dan wel an God de schuld, | As miin land ligt wuist en ledig, | As elk ein ziin schuren vult?

Nee! dit is de leer des Bibels: | Dat ein ieder net zo maait – | Hier – en einmaal na dit leven; | Net zoo as hij hier ook zaait

Endling – om neit meer te rimen | Wat ik denk van Kok ziin leer? | Wel hom heuren – Wel hom lezen – | Dei niks heurt – dei heurt nog meer.

TOEGIFT

Men maakte in Dord een’ kost, | Voor ruim twee honderd jaren, | Waarvan men kon de kracht, | Tot op onze eeuw bewaren. | 

Hoe vaak ook opgestoofd, | Met look, of prei of uijen; | Behoudt hij voedzaamheid | Voor tragen en voor luijen. | 

En kan die Dordsche kost | Een ieders smaak niet streelen: | Zoo lang hij blijft bestaan | Zal hij gewis verdelen.