Sien Jensema (1896-1994) is n Grunneger schriefster dei op heur olle dag ien 1984 nog vrije bewaarken van t biebelbouk Ruth ien t Hogelandster dialekt schreven het. t Boukwaarkje het doudestieds ‘Literaire Pries’ van Stichten t Grunneger Bouk wonnen. t Is nait allenig meroakels mooi schreven, moar ook hoast naargns meer te kriegen. Reden genog om der moar es veur te goan zitten – ik deur t apmaol over te tikken (ken n foutje ienzitten) en joe om joe eem n pooske te vernuvern mit lezen van aal dei belevenissen van n buutenlands oarenzuikerske.

Sien Jensema (1896-1994) is een Groningse schrijfster die in 1984 op hoge leeftijd nog in het Gronings van het Hogeland een vrije bewerking van het bijbelboek Ruth geschreven heeft. Het boekje kreeg indertijd de ‘Literaire Pries’ van de stichting t Grunneger Bouk. Het is niet alleen bijzonder mooi geschreven, maar ook haast nergens meer te verkrijgen. Reden genoeg om er maar eens voor te gaan zitten – ik door het allemaal uit te typen (er kan een foutje in zitten) en jullie als lezers om even een poosje te genieten van al die belevenissen van een buitenlands arenzoekertje.

I

NAOMI

Noar schreven stait het ter ien tied van Richteren ien Bethlehem ’n boer woond dei zien noam Elimelech was. Zien vrouw haitte Naomi en ze haren twij kiener – twij jonkjes Machlon en Kiljon. Elimelech stamde oet ’n old boerengeslacht. Noar zeggen was heur ploats altied veraarfd worren van voader op zeun tot ien de doagen van Elimelech tou. En hai zulf wol ook niks laiver as dat ’t altied zo blieven zol: waarken op akkers van joen veurzoaten en as tied kommen is staarven en begroaven worren ien aigen grond maank aigen volk. Moar dat ’n mens doar nait over te beschikken het, dat zol Elimelech ondervienen.
Het wol gebeuren dat ’n laangdurege dreugte ’t laand van Juda taisterde en wel van dei gevolgen dat honger om houk kieken kwam. Hai klopte aan aale deuren, overaal kwam e over vlouer – ook ien Bethlehem bie Elimelech en Naomi. En dou Naomi op ’n mörn leste broodkroemels van plaank oafveegd haar laip ze der mit noar Elimelech en zee: “Kiek”, zee ze, “dit is ’t aalmoal. ’n Moes ken hom der nog nait zat aan vreten. Wat zol wie den!  Wais doe hou of ’t mot, Elimelech?”
Nee – Elimelech zol ’t ook nait waiten.
“Ik heb dit aankommen zain, Elimelech”, zee Naomi, “en ‘k heb ter genog prakkezairen over doan. Wais wat of ei doun mouten, jong – hier vot goan en op zuik noar ’n aaner stee! Der zel ien wereld toch nog wel aarns wat te eten wezen!”
Elimelech keek Naomi verschikt aan. “Hier vandoan goan!” raip e. “Wicht – dat mains toch vast zeker nait!”
“En woarom zo’k dat nait mainen. ’n Mens zien gerak gait toch veur alles!”
“Gerak veur alles! Ja – dat zegstoe. Moar as ik die nou toch vertel dat ons veurgesclacht schier aale rampen deurstoan het dei t mensdom moar overkommen kennen – moar dat ze altied hier op ploats bleven  bennen – op ’t stee dat aan heur touvertrouwd was hou stoer of ’t ging bie tieden.”
“Den hemmen zai bepoald nooit waiten wat of honger lieden is!”
“’n Boer oet Efrata blift op zien haim. Der is hier nog nooit ain vandoan goan.”
“Ain mot eerste wezen en dat bistoe den moar. En wie bezundigien ons toch naarns aan! As wie vot bennen het ’n aaner ja zoveul te meer!”
Elimelech keek over zien akkers, broen as koper zo laggen ze der bie. ’t Kon ’n zet duren eer doar weer ’n gewas oaf kwam! Naomi keek noar zien zörgelek gezicht.
“En den mos’ dit ook bedenken, Elimelech – ’t gait mie ja juust nog nait om ons zulf moar om ons kiener. Woar lopt dat onnerhand op oet! Kens zulf ja hoast wel noagoan.”
Moar ’t was of Elimelech niks heurde. Naomi legde haand hom op aarm.
“Wat dien veurgeslacht aal of nait doan het, Elimelech, dat wai’k ja aalmoal nait. Wi’k ook niks van zeggen, moar ain ding wai’k toch hail wel – mien kiener veur mien ogen staarven zain dat ken ‘k nait!”
Elimelech draaide hom om. “Wicht!” raip e. “Wat zegs mie doar! Staarven! Ons kiener – ons jonges zullen staarven, duchtie!”
“Joa, ’t gait mie om heur, om Machlon en Kiljon en doen kens’t nou wel aal over dien veurgeslacht hemmen, moar denk den moar eerst aan dien noageslacht, dien opvolgers.”
Zwoar laggen dei woorden Elimelech op ’t gemoud en hai rouk ien grode twievel.
Ze laggen ien ’t duuster noar steerns te kieken – Elimelech en Naomi. En midden ien naacht pakte Naomi Elimelech bie haand en zee: “Kens ook nait sloapen, jong?”
“Nee – spoukt mie te veul deur kop.”
“Mie ook, Elimelech, mie ook!” Naomi kroop dichter tegen hom aan. “Mos es heuren, jong. Ik wil die dit zeggen: ’t zel aalmoal noar die votgoan, heur! Zoas doe ’t wille zo zel ’t gebeuren en woar doe noar tou wille doar goa ik ook noar tou en woar doe blifse doar blief ik ook. Zel’ dat goud onthollen, Elimelech!”
“Ons kiener goan mie veur alles, Naomi. ‘k Wait ’t hail wel. Wie goan op zuik noar ’n aaner stee en blieven doar net zo laang as honger hier duurt.”
En annerdoags dou leste steerns nog aan lucht zatten pakte Naomi boudel bie ’n kanner en gingen ze aan rais. Mensen kwammen te hoezen oet en keken heur achternoa. En ze schudden mit kop – hou kon dat nou! Elimelech oet zo’n standvastig geslacht – dei wol honger ontlopen? En woar wollen ze den wel nait noar tou! As dat moar goud kwam – votgoan ien tieden van nood as mensen kanner op maiste neudeg hemmen. En Elimelech kon nou ja aal hoast ain bain nait veur anner kriegen. Moar Naomi was ain en aal stoatsie! Krekt of ze op dagveziede ging zo laip ze der over. En toch – as zuk soort lu votgoan den is ’t nait best, veur gain ain.
Mensen kropen weer ien heur hoezen. Dei dag was ’t stil ien Bethlehem stiller as ooit. En zo trokken Elimelech en Naomi mit heur kiener poort van Bethlehem oet. Moar eer poortwachter deuren weer op gronnel haar glipte der ain tussendeur en dat was honger zien twijlingbruier de dood dei Naomi ontlopen wol.

’t Was ien de velden van Moab woar Elimelech en Naomi mit heur kiener belandden. En dou ze doar wazzen keken ze om heur tou en Naomi zee: “Nait dat mie dat hier vot ’n vetpot touliekt, moar ik zol zeggen wie mozzen hier moar blieven. Wat ducht die, Elimelech?”
“Joa, wicht, overvloud begeer wie ja nait. Genog is genog – eerst moar zain dat wie aarnswoar plak kriegen.”
En dat kregen ze bie ’n boer dei meer schoapen haar as e zulf tellen kon.
“Dat paast die net,” zee Naomi. “Astoe aarnswoar verstand van hezze den is ’t ja van bokken en schoapen. En wie hemmen onnerdak en doar is ’t mie nog mais om begund.”
En Machlon en Kiljon deden wat alle kiener geern doun: speulen mit annersmans kiener en doar krioulde ’t van op boer zien haim. Moar vot eerste dag kwammen ze met boelen aan kopt thoes, jonges haren heur sloagen en tussen twij wichterkes ien kwammen ze bie moeke Naomi, hoelen en schraiwen gain gebrek!
“Aigen schuld – wat doje der ook vot maank! Kennen hier op ’t haim toch ook wel speulen! Den heb ‘k joe eminnend onder touzicht!” pruddelde moeke. Moar dei baide wichterkes Ruth en Orpa bleven heur kammeroadskes aal heur kienerjoaren deur.
En Elimelech laip haile doagen mit schoapen over de velden van Moab. Moar ’t is stoer waark veur ’n boer om as schoapjong achter annermans vei aan te lopen. En as e doar zo laip, den haar e wenst, ’n ondroagelke wenst noar zien aigen stee en laand en noar mensen woar e mit opgruid was. En Naomi zette koezen op ’n kanner en waarkte ien hoes en op akker zoas ze van heur leven nait doan haar. “Waark verzet ’n mens zien gedachten,” zee ze. “Tied gait ook veul gauwer veurbie. En zo mostoe ook moar denken, Elimelech en nait aal lopen te prakkezaieren.”
’s Oavends as wiend deur toppen van bomen ruzzelfde, zatten ze bie ’n kanner en rustten ze oet van heur dagwaark. Dat was ’t ogenblik dat wens noar ’t olle laand heur op slimste aankwam. Doar gunnend achter dei lood-grieze baargen doaraarns mos Bethlehem liggen.
“As ‘k wis da’k ter nooit weer noar touging den zo’k mie ja gain road waiten, Elimelech. Moar wel wait hou gauw der wel nait ’n omkeer komt! Der zal doar ien Bethlehem toch ook wnog wel weer ’n moal regen vaalen en den ben wie ’t ellèn hier gauw genog weer vergeten, wil wel loven!”
“Vergeten! Nee wicht, aal mien levensdoagen blift mie dit bie!”
“Moar wie hemmen der toch gain mens wat mit te kort doan!?
“Dat mainstoe. Moar hez’ toch zeker wel vernomen hou mensen ons achternoa keken dou wie votgingen? Zunner ain woord of grout!”
“Wai’k zulf ook wel. Moar dat wordt aalmoal wel weer goud. Wie hemmen ja doan wat ons op beste veurkwam en doar het gain ain onner leden. En ons kiener hemmen ’t hier goud en doar was ’t ons ja om begonnen!”
En wieders deden ze ’t zwiegen der tou – elk haar zo zien aigen gedachten.

Zummer was overgoan ien winter en winter weer ien zummer. En zo ging dat ’t aine joar noa ’t aaner. En tied kwam dat baide jonges nait laanger mit wichter speulen wollen. Troanen laipen Ruth en Orpa over wangen. Moar moeke Naomi raip: “Wo’k doar ook om hoelen! Kiendertied gait nou ainmoal veurbie en ie bennen zo stoareg-aan ook old genog om joen moeke ’n toutast te helpen.”
“Bie moeke is niks aan,” zee Ruth. “Wie willen veul laiver bie joe blieven, Orpa hè!”
“Joa,” zee Orpa. “Veul laiver!”
“Nou en as dat den zo is goa den moar mit mie noar ’t laand te stainen zuiken. ’t Is der meer stain as grond.”
En getroost en blied sprongen baide wichter veur Naomi oet noar ’t akkerlaand. Naomi vertelde ’t aan Elimelech.“Dei kiener kriegen thoes gain aanhold,” zee ze. “Bennen mie dat hier ook vrouwlu! Hangen haile doagen wat over baanderdeur, ’t hoar roeg om kop en steuren heur nog nait om heur aigen kiener!”
“Ja wicht – zuks gait mit zien onnerschaid. Moar mags onnerhaand ook wel ais noar ons jonges kieken. Wel wait wat of dei aalmoal oetspouken.”
En wat of dat was, dat zol Naomi gauw genog gewoar worren. Ze wazzen ’s mörns aal vro op pad goan mit heur baiden. ’t Was feest, zeden ze en doar mozzen ze bie wezen. Wat veur feest dat ’t was haren ze der nait bie zegd, dat moeke Naomi was der niks rustig op, ze mos toch moar even kieken wat of der te doun was. En doar zag ze ‘t: ’n haile rieg jonges en wichter was aan ‘t kring-hollen om ’n blikken bolkaalf tou.  Machlon en Kiljon der midden maank – springen en daanzen en den weer op kneien vaalen en allerhande meneuvels der bie krekt of ’t aalmoal mainens was. En ’t verging Naomi aal hoast as Mozes dou e van baarg omdeel kwam en ’t golden kaalf zag. ’t Bloud vloog heur noar kop. Ze pakte baide jonges bie kroag en dreef heur veur heur oet noar hoes.
“Wie hemmen ons kiener hier nait noar tou brocht om der haidens van te moaken, Elimelech! Doar mot wat aan doan worren.”
“’k Heb die ’t ja aal zegd, wicht, mot op zulk kiener toukeken worren. Ik zol zeggen neem heur mit noar ’t laand. Ze kennen net zo goud stainen verslepen as dei lutje wichter.”
En annerdoags kreeg moeke Naomi heur baide jonges bie haand en ging mit heur noar ’t laand. Eerst vlogen stainen mit geweld over akkers hèn, moar stoareg-aan zakte dat oaf en dou ze heur kammeroaden van verren roupen en joulen heurden wizzen ol jonges ’t hail wel en gingen aan run. En wat moeke Naomi ook raip en hou ze ook gebeerde der was gain hollen of muiten meer aan. En doar ston ze heur achternoa te kieken – aarms slap bie ’t lief laangs. Moeke Naomi – ze haar heur kiener woaren wild tegen honger en dood en nou zol ze heur nog verlaizen aan dat haidense volk?
Ruth laip noar heur tou: “Dut niks moeke Naomi. Wie helpen joe wel. Goan ie moar ’n zetje ien schaar zitten. Wie kriegen ’t wel kloar, Orpa hè!”
“Joa,” zee Orpa. “Wie kriegen ’t wel kloar.”
Naomi ging onner bomen zitten en of ze wol of nait ogen villen heur dicht. Hou laang ze sloapen haar wis ze nait moar dou ze wakker wer was zun al oareg aan ’t zakken. Ruth en Orpa wazzen vot moar ’t laand lag der zo glad bie as ’n loaken – naarms ’n stain meer te bekennen. Vremde kiener haren ’t waark doan wat heur aigen niet wild haren.
Tegen Elimelech zee ze enkel: “’t Wil mie der noar veur kommen dat ons jonges ’t oller kriegen dat ze laiver noar heur voar lusteren willen as noar heur moeke. Kenstoe her nait mit nemen achter schoapen aan?”
Elimelech knikte. “Komt mie goud oet, wicht. Bainen bennen mie nait zo staark meer. En ’t waark moun ze ja toch leren.”
En zo werren Machlon en Kiljon schoaphedders ien ’t kaand van Moab. En ien tied leerde moeke Naomi aan Ruth en Orpa ’t waark ien hoes en op akker. En doar bleef het nait bie. Moeke Naomi mos heur vertellen van dat laand woar ze vandoan kwam en ze weer noar tou wol. En ain ding wizzen wichterkes hail wel: den wollen zai mit – bie moeke Naomi blieven – overaal en altied.
Moeke Naomi keek kiener aan. ‘k Zol zulf ook ja niks laiver willen, docht ze. Moar hou ien wereld wol dat ooit kennen! Vanzulf – ’n mens wait nooit wat hom te wachten stait. Haar e zulf ooit denken kend dat ze nog ’n moal mit heur haile hoeshollen noar ’t laand van Moab vervoaren zol? Dat  – wat wait ain der van!
En ’t is ook ja moar goud dat ’n mens nait ien ’t veuren kieken ken. ’t Was op ’n mörn midden ien zummer dat Elimelech zaik wer. Hai was muid, zee e, enkel moar muid – kon nait meer ien ’t èn kommen. Krachten haren hom begeven. En zo lag e doar mit gezicht noar muur tou. Was e nou haildaal oetleefd of zollen krachten noa ’n dag of wat weerom kommen? Naomi ston veur ’t bèr en wol hom eten tou, moar hai kon naarns sloek op kriegen. Enkel ’n slokje wotter en dou dat hom ook bie kin deel laip, dou wis Naomi wel dat e nait meer te helpen was. En zo vergingen Elimelech zien leste doagen. En op ’n oavend pakte hai Naomi bie haand.
“Wicht,” zee e, “Naomi – ons God is ’n God van gerechtighaid. Ik onnergoa mien gerechte straf: behold van ons kiener was mie meer as mien vertrouwen ien hom. Ik zelf Bethlehem nait weer zain. Moar goa doe zo gauw as dat ken mit kiener der weer noar tou eer zai doar wenst kriegen noar Moba net as wie ‘t hemmen noar ons ol laand. Zel’ dat doun, Naomi?”
En dat wazzen Elimelech zien leste woorden. Naomi dekte hom tou: “’t Zel aalmoal gebeuren zoas doe ’t zegse, jong. Kens van op aan.”
Machlon en Kiljon brochten heur voader noar ’t graf op moeke Naomi heur akkerlaand. Ze legden der stainen om tou dat ’t stee nait verloren ging deur weer en wiend. En zo bleef Naomi allinnig mit heur baide kiener, mit aal heur zörgen en heur wenst noar Bethlehem.

Joaren gingen veurbie. Machlon en Kiljon, nou gain kiener meer moar jonge kerels, dreven elke dag boer zien schoapen over velden van Moab. Op ’n waarme dag dou ze laankoet ien schaar van stroekerij laggen kwam Kiljon haalf ien ’t èn en zee: “Waistoe wat of ik geern wol, Machlon?”
“Nee jong – hou wo’k dat waiten?”
“Dat aal dei schoapen mienend wazzen.”
“Wat wol der den mit!”
“Den ging ‘k ter mit noar boer tou en den zee’k: boer ie kennen aale schoapen van mie kriegen, moar den moun ie mie joen dochter Orpa tot vrouw geven. En den wo’k ter bie zeggen – en Ruth aan mien bruier Machlon. Hou zo die dat lieken!”
Machlon lachde. “Hail best vanzulf. ‘k Wil ja niks laiver. Moar ’t bennen dien schoapen nait, mien jong. En reken moar, ’t worren dienend ook nooit. En doarbie – moeke wil ons ja weer mit hemmen noar Bethlehem. En hou mot dat den mit ons wichter!”
“Ook mit! Ze heuren ja bie ons.”
“’k Wait nait jong, of wie dat aalmoal wel kloar kriegen. Moar kom – wie drieven koppel bie ’n kanner en goan noar hoes. Heuren wat moeke der van zegt, zai wait voak overaal road op.”
En moeke Naomi wis der road op. “’k Haar ’t ja aal laang vernomen,” zee ze “hou dat ’t staait mit joe en dei wichter. As kiener wollen ze aal geern mit noar Bethlehem en woarom zollen ze dat nou den nait willen. Moar of heur voar ’t lieden wil? Ie hemmen ja gain bok of schoap en mit lege handen bie hom kommen dat zel hom wel nait tou lieken. Moar dat huift ook nait. Boer het bepoald laiver geld as schoapen. Schoapen het e genog, moar geld nait en doar is e hait op. Zai’k hom teminnend veur aan. Kiek – dou wie hier noar tou gingen heb’k alles wat wie haren ien tip van schoet knupt en hier mit noar tou nomen. Ie hemmen dat nooit waiten. Kiener moun zuks ook nait waiten. Wie hemmen der nooit wat van oafhoald. Huf ook ja nait. Wie haren ons gerak en dat was ja genog. Moar nou – as ‘t ’n lut beetje wil, koop ik joe dei wichter der veur lös. Mörn goa’k noar boer tou mit geldpuut en aal en den zel wie nog wel ais kieken wat ’t hom weerd is.”
“Moar veur twij man, moeke? Heb ie den wel genog?” vroug Kiljon.
“Boer krigt meer geld onner ogen as e van zien levensdoagen ooit bie ’n kanner zain het, mien jong. Wees doar moar rusteg op.”
En annerdoags stapte moeke Naomi noar boer tou. Kerel lag te sloapen ien appelhof. Naomi kwam noaderbie. “As ’t joe ’n beetje paast, boer, den wo’k wel even mit joe proaten.”
“Mou’k der veur ien ’t èn kommen?”
“Dat zo’k moar doun as ‘k hoe was.”
Boer kwam ien ’t èn en laip achter Naomi aan ien hoes.
“Kiek es boer,” begon Naomi. “’t Zel joe wel net zo goud bekend wezen as mie dat ’t tussen mien jonges en joen wichter kloar waark is, hè. Huift verder ja nait over proat worren, is ’t nait zo. Moar nou wo’k ter over hemmen – wanneer zel ’t brulofte wezen!”
Boer wer nou eerst haildaal wakker. Mit grille ogen ston e Naomi aan te kieken. “Bruloft!” raip e. “Bruloft! Mens hou koms der bie!”
“Dat heb ‘k joe z’evens aal zegd hou ‘k der bie kommen ben. Ons kiener paazen kanner krekt dat ik heb der gain bezwoar tegen.”
Boer schodderde ’t oet. “Nee,” raip e. “Dat wi’k vot wel loven dattoe der niks op tegen hezze. Moar ik aal! Kens toch wel begriepen dat ik mien kiener nait kwiet wil aan ’n poar koale jonges dei hier mit lege handen kommen bennen en onnerhaand net zo weer vot goan. Dat dou’k nooit!”
“Nee – dat zo’k ook nait doun as ‘k joe was. Moar wel het ’t hier over lege handen? As ter bie mie zo veur ston was ‘k hier nooit noar tou kommen!” En Naomi hil heur geldpuut onner schoet vandoan en keerde hom op toavel dat ’t rabbelde.
Boer lachde nait meer moar keek mit aale verstand noar aal dat geld. “Hou biz’doar aan kommen!”
“Da’s mien zoak. Stolen heb ‘k nait. Moar ik zit hier nait bie joe op veziede, boer. Ie mouten gauw waiten wat ie willen – bruloft of nait.” En Naomi begon ien ’t geld om te ruieren en weer noar heur tou te strieken.  “Kiek, as ter op aan komt, den is ’t ook ja nog weer zo: wie goan onnerhaand weer noar Bethlehem tou. En doar bennen ook wel wichter, heur! En ’n puut mit geld komt mensen doar net zou goud van pas as hier. Dat wol ik moar zeggen – wie zitten naars om verlegen.”
“Ho,” raip boer. “Ho es even! Ze hemmen mien wichter touzegd dat mit heur trouwen wollen. Doar benne ze vot nog moar nait weer van oaf!”
“Dat willen ze van heur kaant ook nait. ’t Ligt enkel moar aan joe.” Naomi begon weer ien ’t geld om te ruieren.
“Mens – lot dat geld toch n ogenblik liggen! Bruloft haarst over! Nou – goued. Moar den is ’t geld mienend!”
Boer wol ’t geld aal opstrieken, moar Naomi hoalde ’t bedoard weer noar heur tou. “Hez’ dien dochters wel verkocht, boer, moar ze bennen nog nait leverd. Noa bruloft – den is ’t dienend.” En Naomi lait alle geldstukken weer ien puut glieden en burg hom weer onner schoet. Recht as ’n stopnaald stapte ze te deur oet. Moar onnerwegens docht ze: dit is wat van ’t minste wa’k ooit ien mien leven doan heb.

Noa bruloft kreeg boer zien geld en moeke Naomi was blied dat ’t aalmoal goud besloagen was. En as heur jonkvolk ’s mörns gezond en blied mit schoapen ’t veld ien trok den docht ze wel ais: zollen ze ’t doargunnend ien ’t olle laand wel ooit zo goud kriegen as hier? En noa ‘n waarme zummerdag ien ’t hof onner bomen vertelde moeke Naomi van ’t laand en van ’t volk woar ze noar tou goan zolln. En ook heur God haar ze ’t over, dei mensen doar oetverkoren haar as zien aigen volk, moar den mozzen ze hom ook dainstboar wezen ien alles en heur laiver wezen as wat ook ien wereld – laiver nog as voar en moeke en eigen kiener. Da’s stoer waark veur ’n mens en dei doar van oafwiekt zel zien straf nait ontgoan. Moar dei hom der aan holdt dei ken reken op zien genoade en zien zegen aal zien levensdoagen. En moeke Naomi vertelde hou ’t Oabram vergoan was mit zien lutje Izak. Oabram haar van God bosschop kregen om zien ainegst keind op ’n brandstoapel te slachten as ’n schoap. Oabram bedocht hom nait – zicht sprikken bie ’n kanner, bon der ’n schens van en ging mit jong aan raais. Boven op baarg vroug Izak: “Moar woar is dat laam nou, voar, dei ie slachten wollen.” “Doar het God veur zörgd mien jong,” zee Oabram. “Dat laam dat bistoe.” En Oabram bon ’t kiend op schens en hai hil ’t mes aal omhoog dou der ’n stem oet hemel kwam dei raip: “Nait doun Oabram, nait doun! Van jong oafblieven! Ik heb nou ja wel zain hou trouw doe mie bizze en dien aigenste zeun veur mie over hezze!” Oabram lait ’t mes vaalen en dou e achterom keek zag e dat ter ’n raam ien stroekerij vast zat. Oabram greep hom en slachtte hom op zulfde stee noar old gebruuk. Blied en monter laip Oabram mit lutje Izak baarg weer omdeel noar hoes tou. Zo is ’t mie verteld worren en God het Oabram zegend tot ien hoge ollerdom.”
Kiljon sprong ien ’t èn.
“Dat haar ons voar nooit doan!” raip e. “Nooit! Wattoe Machlon.”
“Nee,” zee Machlon. “Dat  haar e nooit doun kend. Hai haar ons toch altied laiver had as wat veur God ook! Wat zeg ie moeke.”
“Nee mien jong, joen voar haar dat nait doun kend, moar elk is ook gain Oabram. Enkel om joe te woaren tegen honger en dood is e votgoan oet zien laand ien ’n tied dat zien volk ien nood zat. Moar gainain ken gerechteghaid ontlopen en God het hom straaft mit ondroagelijke wenst noar Bethlehem tot aan zien staarven tou. En ik mos hom touzeggen da ’k mit  joe der weer noar tou goan zol zo gauw ’t moar even ken, dat ie doargunnend gain wenst noar ’t laand van Moab kriegen as hai noar Bethlehem had het. Moar wichter hou stait dat den mit joe!”
“Aal ging e noar aaner kaant van wereld – woar Kiljon noar tou gait doar goa ik noar tou, aal blief ‘k ook net zo laif hier. Doe den Ruth!” raip Orpa.
“Noar Bethlehem tou, wicht – mit moeke Naomi, noar ’t olle stee – doar heuren ons jonges ja! En doar waarken en leven onner geboden van heur God maank heur aigen volk. ‘k Wil nisk laiver!”
“Den ken ‘k doar rusteg op wezen. Nou moar oafwachten!”

’n Raizende koopman wis te vertellen dat ’t laand om Bethlehem tou aal weer gruin begon te worren. ’t Was vot nog nait aan ’t hap zeggen tou en t zol nog wel ’n oareg zetje duren eer wiend doar weer deur gaarstoaren waaide, moar ’t slimste haren ze der had, ducht hom.
Kiljon wol der vot wel op oaf. Hai haar kaant zin aan ’t nije oaventuur.
“En moeke,” raip e, “Machlon en ik droagen joe den wel over baargen en bulten hèn. Doutied heb ‘ie ’t ons doan – nou doun wie ’t joe!”
“Jong – zo wied is ’t vot nog laang nait. En as ’t ooit zo wied komt – den toch ’t laist op mien aigen bainen.”
En wel kon dou denken hou zwoar dei raais op aigen bainen moeke Naomi nog ’n moal vaalen zol!
Nog dei zulfde zummer laggen der op ’n mörn ’n poar schoapen dood ien ’t hok. Orpa ston der bie te hoelen.
“Bennen ze eerlieks-woar dood, Kiljon?”
“Joa wicht, ze bennen dood.”
En annerdoags laggen der weer ’n poar en zo ging dat deur, elke dag kwammen der ’n poar bie.
“Was ons voar der nog moar,” jammerde Kiljon. “Dei zol der wel road op waiten.”
’n Ol schoaphedder kwam der over toulopen. Hai schudde mit kop. “Nee jong,” zee e, “ dien voar haar ’t ook nait waitn. Zo’n zaikte komt aarns vandoan waaien – en doar is gain opmuiten aan. En ’t slimste is – ’t aine joar gait ’t over ‘t vei en ‘t aaner joar over mensen. Heb ‘k voaker mit moakt.”
“Moar dat zel toch wis wel nait woar wezen, schoaphedder!” raip moeke Naomi. “Wat ken ons den wel nait te wachten stoan!”
“Denk aan mien woorden, vrouw. Gain mens dei zaikte of dood ontlopen ken!”
En schoaphedder zol geliek kriegen.
Zummer der op: voak nog jonge mensen – ain dag nog zond en annerdoags dood. En ien minneg hoes was ’t kloagen en jammeren – ook ien ’t hoes van moeke Naomi. Kiljon lag te trillen van koorts dat ’t bèr der van schudde. Orpa laip deur ’t hoes te roupen van: “Kiljon, gais mie toch nait dood!”
Moar Kiljon ien zien leste uur vroug nait noar Orpa en ook nait noar zien moeke moar noar Machlon. Dei mos bie hom kommen en bie hom blieven. En Machlon lait hom veur ‘t bèr op kneien vaalen e hil Kiljon zien haand vast: “Kiljon – mien bruier Kiljon – stil moar – doe biz’ mie meer as werl ook op wereld. Mien lutje kammeroad van kind oaf aan! Nee – wees moar nait baang, Kiljon. Ik goa nait van die vot – Machlon blift bie die – altied.” Zo prout Machlon, moar nog dei zulfde oavend overvillen koortsen hom ook en veur ’t annerdoags licht was stonnen moeke Naomi en baaide wichter bie ’t doodsbèr van heur jonges. En moeke Naomi laip haile doagen deur ’t hoes hen te schraiven.
“God het mie vervlukt,” raip ze. “Wat ik ien Bethlehem nait kon dat mos ik hier ien Moab: mien kiener veur mien ogen staarven zain. En nou het alles vergees west – raais hier noar tou en aal dei joaren hier. Alles vergees!”
Ruth kwam noar heur tou. “Zo nait proaten, moeke Naomi,” zee ze. God het joe nait vervlukt. As hai dat wild haar den haar e ons nait spoard. Orpa en mie. En wat ons ook te wachten stait en wat God ook mit ons veur hemmen mag – goud of kwoad – wie wieken nait van joe oaf. Joen raais noar Moab is nait vergees west.” Zo prout Ruth en veur ’n ogenblik gavven dei woorden Naomi ’n lut beetje troost. Moar ze haar naarns meer belang bie en ’t laist zat ze ien ’t hof onner bomen hoast wezenloos te kieken noar dei verre grieze baargen. Doar achter lag Bethlehem en doar wol ze weer noar tou.

Raizende koopman struunde weer deur ’t laand. Hai haar ter over dat ien Bethlehem schuren aal hoast weer aan nok tou vol zatten mit koren. En ’t ging der aal weer krekt zo rij tou as vrouger of der nooit honger west haar. En ’s oavend haar Naomi ter over mit Ruth en Orpa. “Nou ’t doar weer is zoas vrouger,” zee ze, “nou wordt ’t tied da’k weer noar Bethlehem goa. ‘k Heb dat aan Elimelech beloofd en dat wi’k woar moaken aal zollen ze mie der ook mit stainen weer oetjoagen! En geef heur ais ongeliek. Wat ken ain dei God vervlukt het van mensen verwachten!”
“Moar wat moun wie den, moeke Naomi,” raip Orpa.
“Hier blieven, mien wicht. Dit hier is joen laand. Ie bennen jong. Hier ligt joen toukomst.”
“Moar wat is ons toukomst zunner joe!”
“Van mie heb’ ie niks meer te verwachten. Zeuns om mit joe te trouwen heb ik ja nait meer. En zo hail laang zel ’t nait durenof der kommen zeuns van aaner moeke’s op joe oaf. En dat is goud. En ‘k mag hopen dat ie deu net zo tot steun wezen zellen as ie ’t wazzen veur Machlon en Kiljon.”
Moar Ruth en Orpa wollen naars wat van waiten en dou Naomi annerdoags deur achter heur dicht trok laip ze tussen heur schoondochters ien ’t pad op noar Bethlehem. Dou ze ’n èn hèn wazzen bleef ze stoan. “En nou is ’t wied genog,” zee ze. “Nou moun ie weerom goan. Ik ben joe dankboar veur alles wat ie ien joen jonge leven veur mie en jonges doan hemmen. Moar nou is ’t genog – ik vien ’t pad nou verder wel allinnig.”
Orpa schraiwde dat ’t erbaarmlek was om te heuren. Ze vil heur schoonmoeke om haals. “Tou moeke Naomi, woarom maggen wie nait mit!”
“Woarom nait? Aal was ’t aal allinnig om schaopen! Ol schoaphedder ken hom der nait laang meer mit redden, Orpa, en den mostoe hom der bie helpen.”
“Ocheden joa, ons schaopen! Kiljon was der ook zo maal mit!” Orpa sloug nog ain moal aarms om Naomi tou. “Goud moeke Naomi,” zee ze. “’k Zelf doun wat ie zeggen, moar ’t begroot mie zo om joe!” Dou draaide ze heur om en laip ’t pad oaf noar hoes tou.
Naomi  keerde heur noar Ruth. “En doe Ruth, mien wicht – goa Orpa moar gauw achternoa. Op ’t akkerlaand doar liggen ons doden. Zörg doe der veur dat ’t doar gain wildernis wordt en boudel nait verwaait deur weer en wiend. Dat wordt doar dien toak.”
Moar Ruth bleef rusteg stoan. “Nee moeke Naomi,” zee ze, “doargunnend ligt mien toak nait meer. Dat ligt achter mie. Aan ons doden kennen wie nait meer doun as heur laif hemmen ien gedenken. Moar zo woar joen God mien God is en joen laand mien laand en ik ain van joen volk wezen wil – zo woar goa ik mit joe noar Bethlehem. Woar ie blieven doar blief ik ook en woar ie rusten doar zel ik rusten. ’t Is enkel de dood d ei ons schaden zel.”
Naomi keek Ruth stilzwiegend aan. “Wattoe doar zegse Ruth, doar paast mie ’t zwiegen tou.” En mit haand op aarm van Ruth begon Naomi heur zwoare raais noar Bethlehem. ’t Was ien ’t begun van gaarst-zichten dat ze doar aankwammen.