In deel 1 ben ik ingegaan op de vraag naar de verhouding tussen de doop van Johannes de Doper en de christelijke doop. Die twee dopen kun je volgens mij niet aan elkaar gelijkstellen. Maar hoe zit het dan met de eerste volgelingen van de Heer Jezus? Zijn zij twee misschien twee keer gedoopt? En wat betekent dat voor vandaag als mede-christenen zich laten herdopen? Daar wil ik in dit tweede artikeltje iets over zeggen.

Zijn een aantal van de eerste christenen die tot geloof kwamen twee keer gedoopt?

Op deze vraag zijn twee antwoorden te geven.

JA – sommige van de eerste christenen zijn door Johannes én door Jezus of zijn apostelen gedoopt.

Een heel opmerkelijk stukje in de Bijbel kun je vinden in Hand. 18:24 – 19:6. Daar staat eerst dat er een rondreizend prediker is met de naam Apollos die alleen nog maar bekend was met de doop van Johannes en de mensen er nu op wees dat ze zich klaar moesten maken voor de komst van de Heer. En even later gaat het over een groep van zo’n 12 gelovigen die alleen nog maar met de doop van Johannes gedoopt zijn. Zij worden door Paulus ‘bijgepraat’ en daarna in de naam van de Heer Jezus gedoopt. Als het om de doop van Johannes en de christelijke doop gaat is het dus wel zeker dat sommige mensen twee keer gedoopt zijn. Misschien gebeurde dat al wel in de tijd van Johannes de Doper zelf. Er gingen immers veel mensen van Johannes naar Jezus toe. Johannes stimuleerde dat ook, want als de bruidegom gekomen is, moet die alle aandacht krijgen en niet de ceremoniemeester. Andreas was één van de eersten die op advies van Johannes achter Jezus aan ging (Joh. 1:35-39). Volgens prof. dr. J. van Bruggen is het goed mogelijk dat hij en alle anderen die Jezus erkenden als het Lam van God en als Christus hun Heer, zich ook door Hem of door zijn apostelen hebben laten dopen. Ook is het aannemelijk, zoals dr. P.L. Voorberg schrijft, dat er onder de 3.000 mensen die zich met Pinksteren door Petrus en de andere apostelen lieten dopen, een flink aantal geweest is dat een aantal jaren ervoor zich door Johannes de Doper heeft laten dopen.

Zelf denk ik dat het ook een verklaring zou kunnen zijn voor het feit dat Petrus en de andere apostelen alleen de ‘nieuwe’ gelovigen met Pinksteren dopen. Zijzelf en de 120 andere leerlingen christenen die met Pinksteren bij elkaar waren, waren immers tijdens het leven van Jezus op aarde al volgelingen van de Heer geworden? Het lijkt mij aannemelijk dat ze door Jezus Zelf of door zijn eerste apostelen gedoopt zijn. Maar zeker weten doen we het niet. Wat niet duidelijk in de Bijbel staat en wat je ook niet uit de grote lijnen kunt afleiden, moet je er ook persé niet in willen lezen.

Maar er is nog een tweede antwoord mogelijk op de vraag of sommige christenen in het N.T. twee keer gedoopt zijn. En dat antwoord is:

NEE – niemand van de eerste christenen is twee keer met de christelijke doop gedoopt. 

Algemeen wordt erkend dat de doop van Johannes de Doper een voorbereidingsdoop is. Het was een tijdelijk symbool. De christelijke doop is een andere doop. Het is een blijvend teken. Met de doop in de naam van de Vader, de Zoon en de Heilige Geest word je voor de rest van je leven aan de Drie-Enige God verbonden, samen met de andere gelovigen. Deze doop wordt in heel de Bijbel nooit herhaald, omdat het Jezus Zelf is die in de doop door zijn Heilige Geest mensen toevoegt tot de kring van hen die behouden worden (Hand. 2:47 – NV’51). Alle gelovigen zijn door de ene Geest van Christus tot één lichaam gedoopt (1 Kor. 12:13 – NV’51). In heel het Nieuwe Testament wordt die doop nooit in twijfel getrokken. Je doop is wel telkens een motivatie om als christen Christus ook echt te volgen in je leven. En een herinnering dat God je altijd als zijn geliefd kind ziet, hoe ver je ook afgedwaald bent. De christelijke doop gaat een leven lang mee. Die kan en mag en hoeft nooit opnieuw herhaald te worden. Want voor God geldt: Als wij Hem ontrouw zijn, blijft Hij ons trouw, want Zichzelf verloochenen kan Hij niet (2 Tim. 2:13).

De christelijke doop in de naam van de Vader, de Zoon en de Heilige Geest is dus eenmalig en onherhaalbaar. Toch komt herdoop nog steeds voor. In de oude kerkgeschiedenis soms bij afvallige gelovigen die weer tot inkeer kwamen (rond het jaar 200 na Christus) of omdat men na een kerkscheuring de doop in de andere kerk niet erkende ((rond het jaar 400 na Christus). Sinds de tijd van de Reformatie tot vandaag toe omdat wederdopers en baptisten het geloof van de dopeling als absolute voorwaarde voor de doop zien. In beide gevallen werd ontkend dat de eerdere doop een echte doop was. Dus vond men zelf ook niet dat er sprake was van een herdoop.

Pas sinds een jaar of 50 is er een stroming binnen de evangelische beweging die vindt dat het helemaal niet erg is om je doop te herhalen. En dan wordt al snel de doop van Johannes de Doper aangehaald als argument: Paulus herhaalde die doop ook in Hand. 19:1-6. Dat is volgens mij dus geen goed argument, want het zijn twee verschillende dopen.

De christelijke doop is per definitie niet-herhaalbaar. Want het is een teken van God, net als de besnijdenis. Het begint ermee dat God volwassenen roept (Abraham in het O.T. / alle aanwezigen op de Pinksterdag) en iedereen die die oproep van God in geloof aanneemt, wordt mét zijn kinderen besneden of gedoopt. En voortdurend klinkt dan de oproep om het niet bij de buitenkant te laten, maar ook je hart steeds weer te laten besnijden en je innerlijk steeds weer te laten schoonwassen, zodat de Heilige Geest alle ruimte krijgt om het geloof in jou te groeien. Want dat is Gods verlangen met iedereen die Hij in zijn royale goedheid een plekje dicht bij Hem gegeven heeft. Dat plekje héb je als je in het O.T. besneden was en in het N.T. gedoopt bent. En het antwoord van het geloof is net zo belangrijk, maar daar hangt de geldigheid van Gods beloften in besnijdenis of doop niet vanaf. 

Daarom is alle eeuwen door steeds de overdoop afgewezen en zal daar in onze kerken ook nooit gelegenheid voor gegeven worden (uitzonderingen daargelaten, bv. wie in een echte sekte gedoopt is – maar dat is een ander verhaal). Wie als kind van gelovige ouders op latere leeftijd besluit zichzelf nog een keer te laten dopen, verklaart daarmee dat de doop als kind geen echte doop was, hoe goed de ouders het ook bedoelden en hoe serieus ze ook op grond van die kinderdoop werk van de geloofsopvoeding gemaakt hebben. Zo’n overdoop is een dwaling. Want wat God begonnen is, kun je niet overdoen. Je bent door de doop al op Naam van Jezus gezet. Hij vraagt alleen maar aan je om zijn keus voor jou met geloof te beantwoorden. Jouw geloof is de vervulling van zijn belofte om jou met zijn Geest te vervullen.

Begin dit jaar preekte ik over de doop van onze Heer Jezus in de Jordaan. Die doop werd in eerste instantie door Johannes geweigerd. Verder houden we tussen Kerst en Pasen in onze kerk een tiental Markus-avonden n.a.v. het materiaal van Christianity Explored. Ook daar kwam de doop van Johannes de Doper aan bod. Tenslotte had ik de laatste twee weken van januari studieverlof. Ik las veel over de betekenis van de doop en ben bezig met het schrijven van overdenkingen bij het doopformulier. Ook hier komt de doop van Johannes telkens om de hoek kijken.

De twee vragen die vooral naar voren komen zijn deze: 1/ Hoe is het verband tussen de doop van Johannes en de christelijke doop vanaf Hemelvaart en Pinksteren? En 2/ Zijn de twaalf apostelen en de mensen die met Pinksteren tot geloof kwamen, twee keer gedoopt?

Dat zijn interessante vragen. De moeite waard om over na te denken. Soms hoor je ook nog wel eens zeggen, dat het helemaal niet zo erg is als je voor de tweede keer gedoopt wordt, omdat de leerlingen van Jezus en veel gelovigen met Pinksteren waarschijnlijk ook twee keer gedoopt waren – eerst door Johannes de Doper en daarna door Jezus Zelf of door de apostelen.

Het verband tussen de doop van Johannes en de christelijke doop

Sommige gereformeerde theologen stellen de doop van Johannes de Doper en de christelijke doop in de naam van de Vader, de Zoon en de Heilige Geest aan elkaar gelijk. Volgens prof. dr. H. Bavinck heeft God de doop ingesteld bij Johannes (Luk. 3:2+3 en Mat. 21:25). Jezus heeft die doop Zelf ondergaan én overgenomen, zodat zijn leerlingen in die tijd ook al gelovige Joden gingen dopen in zijn naam (Joh. 3:22 en 4:1+2). Na zijn opstanding gaf Jezus zijn leerlingen de opdracht deze doop uit te breiden tot de gelovigen uit alle volken. Bavinck haalt daarbij ook nog als argument aan, dat Petrus op Pinksteren net als Johannes de Doper er bij de mensen die naar hem komen luisteren op aandringt dat ze zich laten dopen na bekering tot vergeving van hun zonden (Hand. 2:38)

Andere gereformeerde theologen vinden dat er toch echt wel een verschil tussen beide dopen zit. Prof. dr. J. van Bruggen is van mening dat de doop van Johannes de Doper het karakter van boetedoening heeft. Johannes zelf sprak daarbij geen doopformulering uit, want de mensen deden zelf belijdenis van hun zonden. Door de christelijke doop word een dopeling met een officiële verklaring aan de Drie-Enige God verbonden. Dr. P.L. Voorberg geeft daarbij aan, dat de doop van Johannes nog bij het Oude Testament hoort. Hij noemt de doop van Johannes ‘een preparatiedoop’: daarmee wees Johannes vooruit naar de komst van Messias en de mensen die zich lieten dopen bereidden zich voor op zijn komst. Het was dus een tijdelijke doop met een ander karakter dan de christelijke doop. Die is teken van Gods verbond en lijft de gelovigen in bij het volk van God, zoals dat in het Oude Testament door de besnijdenis gebeurde.

De doop van Jezus en zijn leerlingen

Ik geloof dat deze laatste visie het meest aannemelijk is. Maar wie deze mening is toegedaan zit wel met een probleem(pje). Namelijk: in het Evangelie van Johannes staat, dat Jezus en zijn leerlingen ook in de Jordaan doopten (Joh. 3:22 en 4:1-2). Hoe moet je die doop zien? Was dat een soort uitbreiding van de doop van Johannes? Of is dat een nieuwe doop als vervolg op die van Johannes? Of moet je het zelfs beschouwen als het begin van de christelijke doop die na Pinksteren wordt uitgebreid tot alle volken?

Uit het Evangelie van Johannes kun je duidelijk opmaken dat het bij de volgelingen van Johannes de Doper overkomt als concurrentie. Maar Johannes ziet dat zelf heel anders. Het is juist goed dat de mensen naar Jezus gaan, want Hij is de Messias en de Bruidegom, dus “Hij moet groter worden en ik kleiner” zegt Johannes (Joh. 3:30). Wie dus naar Jezus overloopt, doet precies wat altijd de bedoeling van Johannes is gewest: bereid je erop voor om volgeling van de Messias te worden. Dat gebeurt als mensen zich laten dopen door Jezus en zijn leerlingen.

De doop van Johannes is dus een voorbereidingsdoop. De doop van Jezus en zijn apostelen is een doop waarbij men Hem erkent als de gekomen Verlosser, de beloofde Zoon van God en het Lam van God dat de zonden van de wereld wegneemt. Volgens prof. dr. J. van Bruggen en dr. P.L. Voorberg lijft de doop die Jezus en zijn apostelen in zijn naam bedienden, de mensen in de gemeenschap van Christus en maakte het de mensen tot volgeling en leerling van Christus. Dat gebeurde in een eerste fase dus al gelijktijdig met de doop van Johannes (die dan ook al snel van het toneel verdween). Het zou een verklaring kunnen zijn waarom je in het Bijbelboek Handelingen regelmatig leest dat mensen ‘op/in de naam van Jezus’ gedoopt worden. En het zou ook kunnen verklaren waarom je aan het eind van Mat. 28 niet leest, dat Christus de doop echt instelt, zoals bij het Avondmaal wel het geval is, maar dat Hij alleen maar de opdracht geeft om alle volken in de naam van de Vader, de Zoon en de Heilige Geest te dopen. Binnen Israel waren namelijk al een heleboel mensen op naam van Jezus gezet. Na Goede Vrijdag, Pasen en Pinksteren gaat de christelijke doop zijn tweede, wereldwijde fase in en wordt het ook echt het nieuwe verbondsteken die bij het vernieuwde verbond van God hoort.

Ik geloof wel in deze gedachtegang, maar er zitten wel een paar haken en ogen aan. Dr. P.L. Voorberg zegt nl. ook dat de christelijke doop vóór de Hemelvaart een vervolg-johannesdoop was, nog niet met water én Geest en een doop zonder woorden. Pas na Pinksteren wordt het echt een doop waarmee iemand met zoveel woorden op naam van de Drie-Enige God gezet wordt. Door deze typeringen te gebruiken wordt het verschil al stukken minder groot. In die tijd heeft men in de praktijk niet zoveel verschil gezien tussen de doop van Johannes de Doper en die van Jezus met zijn eerste apostelen. Maar ook al zie je het verschil niet zo goed, het karakter van de doop van Jezus is inderdaad wel een andere dan die van Johannes de Doper.