Het was dat de koster van de Hooge-Esch-kerk toevallig wat rond zat te kijken op de Facebook-pagina van Oosterwolde Toen, anders waren we er nooit achter gekomen dat het kleine, intieme kerkgebouw van onze vrijgemaakt-gereformeerde gemeente in het Friese Oosterwolde deze maand 65 jaar geleden officieel in gebruik genomen is – op 10 november 1957 om precies te zijn. De dag erna stond dit bericht in de Leeuwarder Courant:
In Oosterwolde werd nieuwe vrijgemaakte kerk geopend
Gisteravond is in Oosterwolde een nieuw kerkgebouw van de Geref. Kerk (art. 31 K.O) officieel geopend en in gebruik genomen. Deze kerk is verrezen aan de Hooge Esch. De gemeente telt 23 belijdende leden. Zij begin in juni 1949 met diensten, terwijl zij op 11 september 1949 werd geïnstitueerd. Tot op heden werden de diensten gehouden in een lokaal van de o.l. school aan de Weemeweg in Oosterwolde.
De leiding van deze avond berustte bij de heer J. van der Meulen, praeses van de kerkeraad. In een kort welkomstwoord sprak hij zijn dank uit aan allen, die hebben bijgedragen, om de bouw van dit kerklokaal mogelijk te maken. Het heeft grote offers van de gemeente gevraagd. Wel was wellicht de mogelijkheid geweest om subsidie te krijgen voor de kerkbouw, maar hiervan wilde men geen gebruik maken: men wilde niet leunen op de overheid. Dit is echter geen reden om ons op de borst te slaan, doch wij hebben de Here dankbaar te zijn, die ons tot deze arbeid in staat stelde, aldus de spreker.
De heer H. Hoekstra te Oosterwolde, voorzitter van de bouwcommissie was bij, dat het ogenblik was aangebroken, dat hij dit kerkgebouw kon overdragen aan de kerkeraad. De bouwcommissie kan nu verdwijnen, meende spreker, maar de collectes kunnen nog geen einde nemen; men zal nu geld moeten opbrengen voor rente en aflossing.
Hierna kreeg ds. J. van Bruggen te Assen het woord. Is er reden voor vreugde of teleurstelling, vroeg spreker zich af. Het doel waarvoor gewerkt is, is bereikt. Wel is steeds gesproken van een klein gebouw, maar ik noem het een mooie kerkzaal.
Het gaat om de Dienst des Woords, aldus ds. Van Bruggen. Het begon bij Luther en bij elke volgende reformatie ging het om de Dienst des Woord. Ook bij de vrijmaking ging het nergens anders om, dan dat het Woord Gods niet gebonden zou zijn, aldus spreker.
Ds. Van Bruggen zei, verheugd te zijn, dat de kansel, die hier staat, vrij is van verkeerde en belemmerende prediking Weliswaar wordt er in de Hervormde en synodal Kerken veel goeds gebracht en vindt men hier ook wel goede predikers, die het woord zuiver brengen, maar zij doen dit op een kansel, waar dit niet toelaatbaar is, aldus spreker.
Namens het gemeentebestuur van Ooststellingwerf was wethouder K. Douma aanwezig. Ds. Keuning te Haulerwijk sprak namens de classis Assen en ds. T.H. Meedendorp voor de zustergemeente Ureterp.
De vrijgemaakte gereformeerde kerk van Oosterwolde is op 11 september 1949 geïnstitueerd. Het is altijd een kleine gemeente geweest. Men begon in 1949 met 37 leden. Bij de opening van het eigen kerkgebouw op 10 november 1957 waren het er 43. Daarna verliep het ledental als volgt: 1962 – 48 leden; 1972 – 73 leden; 1982 – 81 leden; 1992 108 leden; 2002 – 88 leden; 2012 – 94 leden en nu, in 2022, bestaat de gemeente uit 67 leden en 8 gastleden.
Pas in 1989 kreeg Oosterwolde haar eerste predikant, in combinatie met Wijnjewoude, nl. ds. D.J. van Diggele, van mei 1989 – juni 1994. Daarna volgenden, ook samen met Wijnjewoude, ds. R. IJbema, van oktober 1996 – december 2001 en ds. W.B. van der Wal van oktober 2004 – juni 2013. En sinds september 2020 mag ik voor 20% predikant van Oosterwolde en 80% predikant van eerst Assen-Peelo en nu Balkbrug zijn.
Hoe klein en fijn Oosterwolde is viel ds. Bart Dubbink van het grote Assen-Kloosterveen (1.350 leden) weer op toen hij op zondag 13 november jl. in Oosterwolde preekte. Hij maakte een foto met deze tekst: “Vanmorgen waren Amos en ik in dit kerkje in Oosterwolde. Uit de schoorsteen maakten we op dat er vast mensen binnen zouden zijn, en dat klopte: ongeveer 20. Alle pubers de het kerkje rijk is verzorgden de techniek (2 …). En de ouderling van dienst stond voor en na de dienst te ploeteren met het koffiezetapparaat. Even wennen natuurlijk vergeleken met de drukte in de eigen gemeente. Maar ik ontdekte opnieuw: bij God gaat het niet om de aantallen.”
Inderdaad: met kleine aantallen en bescheiden middelen wordt elke zondagmorgen om 10:00 aan de Hooge Esch 1 een kerkdienst belegd waarin de Bijbel open gaat, Gods Woord verkondigd wordt en waarin gezongen en gebeden wordt. Een kerk dus, waar Gods Geest werkt, zoals het prachtige gebrandschilderde raam achter de preekstoel ook laat zien. En een gemeente waar vaste gasten, toevallige bezoekers en zomerse vakantiegangers altijd hartelijk welkom geheten worden.
En Oosterwolde zou Oosterwolde niet zijn als het 65-jarige bestaan van het kerkgebouw niet op bescheiden schaal gevierd werd met slingers en gebak. Op zondag 20 november, een week te laat weliswaar, zeker voor ds. Bart Dubbink, maar de volgende keer dat hij komt preken is er vast wel weer iets anders te vieren.
Op 11 augustus 1944 werd in Den Haag de ‘Acte van Vrijmaking of Wederkeer’ opgesteld. In de drie noordelijke provincies zijn vanaf dat moment 107 vrijgemaakte kerken ontstaan. Al deze vrijmakingen zijn in 2019 door dr. Harm Veldman beschreven in het boek De Vrijmaking van 1944 – Hoe de start in Den Haag doorwerkte in Noord-Nederland.
De eerste vrijgemaakt-gereformeerde kerk was die van Assen. Eén van de drie predikanten, ds. B.A. Bos, was op de vrijmakingsvergadering van 11 augustus aanwezig. Hij was ook afgevaardigde op de generale synode. Daar werd hij op 18 augustus als synodelid geschorst. De kerkenraad van Assen deed hetzelfde op 31 augustus en schorste de dag ernaar ook nog eens vier bezwaarde ouderlingen. Op 4 september 1944 besloten deze geschorste ambtsdragers, samen met nog één ouderling en vier diakenen, zich ‘vrij te maken van het juk van de synode’. De voorzitter van de kerkenraad van Assen was ds. J. van Bruggen. Die had als voorzitter zijn handtekening onder de schorsing van zijn collega gezet, maar kreeg in zijn geweten zoveel moeite met de gang van zaken, dat hij een week later zich alsnog bij het vrijgemaakte deel van de gemeente voegde. Van de ruim 3.400 leden volgden ongeveer 1.400 het voorbeeld van de twee dominees, vijf ouderlingen en vier diakenen.
In Oosterwolde vond de Vrijmaking pas op 11 september 1949 plaats. Daarmee was Oosterwolde nr. 102 in het Noorden. Daaraan ging, volgens de woorden van dr. Harm Veldman “een korte periode vooraf waarin de vrijgemaakte broeders en zusters in Oosterwolde diensten hielden onder verantwoordelijkheid van de kerk van Haulerwijk. Deze kerkleden zonden naar de kerkenraad van de GKN in Oosterwolde een oproep tot Vrijmaking, waarop men geen enkele reactie ontving. In september 1949 werd Oosterwolde door de instelling van de ambten een zelfstandige gemeente. Na enkele jaren wist men een perceel aan te kopen waarop een kerkgebouw kon worden gebouwd, dat in 1957 in gebruik kon worden genomen. In 1996 kreeg Oosterwolde, in samenwerking met Wijnjewoude, haar eerste predikant in de persoon [van] kandidaat R. IJbema. Nu telt de kerk van Oosterwolde 69 leden.” Dat laatste klopt dus niet: hij was de tweede predikant van Oosterwolde en Wijnjewoude.
“Holy moly – je gaat slapen in een kerk!” Met die slogan probeert ‘Heilige Nachten’ mensen te verleiden een overnachting te boeken in een prachtig oud kerkgebouw, zoals in het Friese Oosterwolde, op nog geen 300 meter lopen van onze vrijgemaakte kerk aan de Hooge Esch. In de ene kerk kun je elke zondag om 10 uur naar de kerk. In de andere kerk kun je slapen als toeristische attractie: een creatief idee om een stukje cultureel erfgoed een nieuwe bestemming te geven.
Bekend is het verhaal in Handelingen 20 vers 7 – 12 van de tiener Eutychus die tijdens een lange preek Paulus in de vensterbank zat te luisteren, in slaap viel en door het open raam vanaf de derde verdieping naar beneden viel en daarbij om het leven kwam. Paulus stopte meteen met preken, ging naar beneden, wekte de jongen weer tot leven en ging daarna gewoon verder met zijn preek.
Aan de hand van dit verhaal kun je prachtig tegen slapen in de kerk fulmineren. En met evenveel recht kritiek hebben op te lange preken. Maar Lukas, de schrijver van Handelingen, geeft voor deze twee toepassingen geen aanleiding.
Dat vindt ook Calvijn in zijn bijbelcommentaar op Handelingen. Grappig genoeg kan Calvijn het tegelijkertijd niet laten om toch even fel van leer te trekken tegen het slapen in de kerk. Hier volgt, iets vrijer vertaald dan in de vertaling uit 1900 die in mijn boekenkast staat, Calvijns opmerkingen n.a.v. de tragische val uit het raam van Eutychus.
Handelingen 20 vers 9
Een jongeman die Eutychus heette, zat in het venster en werd door slaap overmand toen Paulus maar doorging met zijn toespraak. Diep in slaap verzonken viel hij van de derde verdieping naar beneden; toen men hem optilde bleek hij dood te zijn.
Calvijn zegt hierover: “Ik zie geen enkele reden, waarom sommige bijbeluitleggers zo heftig uitvaren tegen de slaperigheid van deze jongen en durven te zeggen dat zijn dood de straf was voor dit onbehoorlijke gedrag. Men moet zich er eerder over verwonderen dat hij zo lang heeft weten te strijden tegen de slaap die zich tijdens de nacht krachtig aan hem opdrong en waardoor hij uiteindelijk overwonnen werd. Dat de slaap hem zonder dat hij het wilde bekropen en overmand heeft, kan men hier wel uit opmaken, dat hij niet in de vensterbank is gaan zitten om eens lekker uit te rusten. Omdat er zoveel personen in de bovenzaal aanwezig waren, moest Eutychus wel in het venster gaan zitten. Want het zou een schandelijke losbandigheid zijn waarmee iemand het hemelse evangelie veracht, wanneer men in het venster gaat zitten, terwijl er elders in de zaal ruimte was. Het is een teken van luiheid wanneer men een plaats uitzoekt die gelegenheid biedt om te slapen. Maar dat Eutychus door de slaap overmand werd terwijl hij in het venster zat, bewijst niets anders dan dat hij buiten zijn schuld door de zwakheid van zijn natuur bezweken is, evenals wanneer iemand een flauwte krijgt door honger of vermoeid raakt door al te grote inspanning.
Maar terecht valt de slaperigheid te berispen van iedereen die vol aardse zorgen onnadenkend naar de kerk komt of die vol van eten en wijn daardoor slaperig wordt; en die, hoewel ze in andere zaken waakzaam genoeg zijn, toch slaperig naar Gods Woord en de preek luisteren. Van al deze dingen kunnen we Eutychus niet beschuldigen, want Lukas zegt duidelijk dat hij pas na middernacht door een diepe slaap werd overvallen en drie verdiepingen naar beneden viel.”
Ernst Leeftink - Predikant / Pastor in de Nederlandse Gereformeerde Kerken 